Νόμος της φθίνουσας απόδοσης είναι η παρατήρηση ότι όταν με δεδομένη τεχνολογία αυξηθεί ένας παραγωγικός συντελεστής, ενώ μένουν σταθεροί όλοι οι άλλοι, μετά από ένα ορισμένο σημείο το πρόσθετο προϊόν που θα παραχθεί από κάθε επιπλέον μονάδα του μεταβλητού συντελεστή, (οριακό προϊόν) θα αρχίσει να μειώνεται.

Παράδειγμα:
Αν σε ένα εργοστάσιο με δεδομένες εγκαταστάσεις και τεχνολογία παραγωγής αυξηθεί το απασχολούμενο εργατικό δυναμικό, μετά από ορισμένο σημείο, το πρόσθετο προϊόν που θα παράγει κάθε επιπλέον εργαζόμενος θα αρχίσει να μειώνεται.

Ο νόμος της φθίνουσας απόδοσης εξηγείται από το γεγονός ότι καθώς αυξάνεται ο μεταβλητός συντελεστής, σε κάθε μονάδα του αντιστοιχεί συνεχώς και μικρότερη αναλογία των σταθερών συντελεστών.

Στην αρχή, όταν υπάρχουν σχετικά λίγες μονάδες του μεταβλητού συντελεστή, η μέση και η οριακή απόδοση μπορούν να είναι σχετικά μικρές, γιατί είναι δυνατό να μη χρησιμοποιούνται πλήρως οι σταθεροί συντελεστές και να μην υπάρχει δυνατότητα για εξειδίκευση.

Για το λόγο αυτό, καθώς προστίθενται νέες μονάδες του μεταβλητού συντελεστή, η μέση και η οριακή απόδοση είναι δυνατό να αυξάνονται. Μετά όμως από ένα ορισμένο σημείο, η αύξηση της ποσότητας του μεταβλητού συντελεστή αρχίζει να μειώνει την οριακή απόδοση και με κάπως βραδύτερο ρυθμό και τη μέση απόδοση.

Νόμος της φθίνουσας απόδοσης στην κατανάλωση

Σύμφωνα με το νόμο της φθίνουσας οριακής απόδοσης, η κατανάλωση επιπλέον μονάδων ενός προϊόντος αυξάνει συνήθως τη συνολική χρησιμότητα του καταναλωτή αλλά κάθε πρόσθετη μονάδα επιφέρει συνεχώς και μικρότερη αύξηση.

Η χρησιμότητα που παρέχει η τελευταία μονάδα ή μια επιπλέον μονάδα ενός προϊόντος Α ονομάζεται οριακή χρησιμότητα (marginal utility) και μπορεί να εκτιμηθεί με τον ακόλουθο τύπο:

Δ = μεταβολή
ΣΧ = συνολική χρησιμότητα
Πχ = ποσότητα του Χ

Με βάση το νόμο της φθίνουσας οριακής χρησιμότητας μπορεί να εξηγηθεί η αντίστροφη σχέση μεταξύ της τιμής και της ζητούμενης ποσότητας ενός προϊόντος:

Επειδή η χρησιμότητα της κάθε πρόσθετης μονάδος μειώνεται, θα πρέπει να μειωθεί η τιμή προκειμένου να συμφέρει τον καταναλωτή να αγοράσει παραπάνω μονάδες.