Η καμπύλη παραγωγικών δυνατοτήτων (ΚΠΔ) δείχνει τους μέγιστους συνδυασμούς παραγωγής δυο προϊόντων σε μια οικονομία. Δείχνει δηλαδή το πόσο μπορεί να παραχθεί ένα προϊόν με δεδομένη ποσότητα του αλλού.
Προκειμένου να αναλυθούν οι παραγωγικές δυνατότητες μιας οικονομίας σε μια δεδομένη χρονική περίοδο και να απεικονιστούν με τη μορφή ενός διαγράμματος, πρέπει να γίνουν οι εξής απλοποιητικές παραδοχές:
- Η ποσότητα και η ποιότητα των παραγωγικών συντελεστών που διαθέτει η οικονομία είναι δεδομένες.
- Η χώρα διαθέσιμη τεχνολογία είναι δεδομένη.
- Οι παραγωγικοί συντελεστές μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να παράγουν εναλλακτικά προϊόντα.
- Η οικονομία μπορεί να παράγει δύο μόνο προϊόντα
- Όλοι οι παραγωγικοί συντελεστές απασχολούνται πλήρως και αποτελεσματικά.
Παράδειγμα:
Έστω ότι τα δύο αγαθά είναι τηλεοράσεις και όπλα. Αν όλοι οι συντελεστές χρησιμοποιηθούν για την παραγωγή όπλων, δε θα παραχθούν τηλεοράσεις και το αντίστροφο, ενώ αν οι συντελεστές κατανεμηθούν στην παραγωγή και των δύο προϊόντων θα παραχθούν ποσότητες τόσο τηλεοράσεων όσο και όπλων.
Η καμπύλη που ενώνει τους συνδυασμούς Α, Β, Γ, Δ, Ε και Ζ των παραγωγικών δυνατοτήτων ονομάζεται καμπύλη παραγωγικών δυνατοτήτων.
Κάθε σημείο της αντιστοιχεί στις μεγαλύτερες δυνατές ποσότητες των δύο αγαθών που μπορεί να παράγει η οικονομία με πλήρη απασχόληση και με δεδομένη κατανομή των παραγωγικών της πόρων μεταξύ των αγαθών αυτών.
Στις περιπτώσεις Α και Ζ παράγεται μόνο μία κατηγορία αγαθών ενώ στις περιπτώσεις Β, Γ, Δ και Ε παράγονται και οι δύο. Συνδυασμοί αγαθών που αντιστοιχούν σε σημεία δεξιά της καμπύλης, π.χ. το Η, είναι ανέφικτοι με τις ισχύουσες συνθήκες, ενώ σημεία αριστερά από την καμπύλη, π.χ. το Θ, είναι μεν εφικτά αλλά έτσι δεν χρησιμοποιούνται πλήρως κι αποτελεσματικά οι παραγωγικοί συντελεστές.
Με καλύτερη οργάνωση ή αξιοποίηση των συντελεστών παραγωγής η οικονομία θα μπορούσε να μεταβεί από το συνδυασμό Θ σε άλλον, όπως οι Γ, Δ ή Ε.
Κόστος παραγωγής / ευκαιρίας
Η ποσότητα των τηλεοράσεων που πρέπει να θυσιαστεί (να μην παραχθεί) προκειμένου να παραχθούν επιπλέον όπλα, αυξάνεται σταδιακά από μία σε τέσσερις μονάδες, καθώς ολοένα και περισσότεροι συντελεστές μεταφέρονται από την παραγωγή τηλεοράσεων στην παραγωγή όπλων (από το συνδυασμό Α στον Ζ).
Αντίστοιχα, οι επιπλέον ποσότητα όπλων που πρέπει να θυσιαστεί προκειμένου να παραχθούν πρόσθετες τηλεοράσεις αυξάνεται επίσης σταδιακά από 1/4 σε μία μονάδα, καθώς συντελεστές μεταφέρονται από την παραγωγή όπλων στην παραγωγή τηλεοράσεων (από το συνδυασμό Ζ στον Α).
Για την κοινωνία ως κόστος παραγωγής ενός αγαθού μπορεί να θεωρηθεί η ποσότητα ενός άλλου αγαθού που πρέπει να θυσιαστεί για να παραχθεί μια επιπλέον μονάδα του πρώτου αγαθού λόγω της στενότητας των παραγωγικών συντελεστών.
Το κόστος αυτό ονομάζεται κόστος ευκαιρίας.
Μεταβολές στην καμπύλη παραγωγικών δυνατοτήτων
Οικονομική μεγέθυνση
Όταν αυξάνεται η ποσότητα ή βελτιώνεται η ποιότητα των παραγωγικών συντελεστών ή προοδεύει η τεχνολογία, αυξάνονται οι παραγωγικές δυνατότητες της οικονομίας, δηλαδή υπάρχει οικονομική ανάπτυξη.
Με αυτήν η σχετική καμπύλη δυνατοτήτων παραγωγή μετατοπίζεται προς τα δεξιά.
Η νέα καμπύλη δεν είναι απαραίτητο να είναι παράλληλη προς την προηγούμενη. Αντίθετα, στο ένα άκρο της μπορεί να απομακρύνεται περισσότερο από τον αντίστοιχο άξονα από το άλλο της άκρο.
Αυτό θα δείχνει ότι η οικονομική ανάπτυξη δεν ευνοεί το ίδιο την αύξηση της παραγωγής των δύο αγαθών, αλλά ευνοεί περισσότερο την παραγωγή του ενός από αυτά (εκείνου για το οποίο η μετατόπιση της καμπύλης είναι μεγαλύτερη) από ότι του άλλου (για το οποίο η μετατόπιση της καμπύλης είναι μικρότερη).
Οι λόγοι που μπορεί να οδηγήσουν σε οικονομική μεγέθυνση είναι οι εξής :
- Αύξηση ποσότητας παραγωγικών συντελεστών.
- Βελτίωση τεχνολογίας.
- Ταυτόχρονη αύξηση παραγωγικών συντελεστών και βελτίωση τεχνολογίας.
Οικονομική συρρίκνωση
Υπάρχει όμως περίπτωση αντί για οικονομική μεγέθυνση να έχουμε οικονομική συρρίκνωση και η ΚΠΔ να μετατοπιστεί προς τα αριστερά.
Οι λόγοι που μπορεί να οδηγήσουν σε οικονομική μεγέθυνση είναι οι εξής :
- Μείωση ποσότητας παραγωγικών συντελεστών.
- Επιδείνωση τεχνολογίας.
- Ταυτόχρονη μείωση παραγωγικών συντελεστών και επιδείνωση τεχνολογίας.