Φαινόμενο της βεβαιότητας είναι μια σκέψη που προκύπτει από την θεωρία προοπτικής και αναφέρεται στην τάση των επενδυτών να κάνουν περισσότερο ριψοκίνδυνες επιλογές αν περιμένουν κέρδος, αλλά να αποστρέφονται την αβεβαιότητα αν περιμένουν ζημιές.

Οι επιλογές τους μπορούν να επηρεαστούν από τον τρόπο διατύπωσης ενός γεγονότος χωρίς πραγματικά να αλλάξουν τα δεδομένα του.

Το φαινόμενο αυτό εξηγεί γιατί τα άτομα δείχνουν μεγαλύτερη προτίμηση σε ενδεχόμενα τα οποία θεωρούν βέβαια σε σχέση με ενδεχόμενα που θεωρούνται απλά πιθανά. Δηλαδή προτιμούν ένα σίγουρο κέρδος από ένα άλλο πολύ μεγαλύτερο αν είναι πολύ πιθανό να συμβεί αλλά όχι σίγουρο.

Μια έρευνα που κάνει πιο κατανοητό το φαινόμενο της βεβαιότητας είναι η εξής:

Στους συμμετέχοντες δόθηκε η δυνατότητα να επιλέξουν μεταξύ δύο προβλέψεων.
Στην προοπτική Α είχαν δυνατότητα να κερδίσουν 4.000$ με πιθανότητα 80% ή τίποτε με πιθανότητα 20%.
Στην προοπτική Β είχαν δυνατότητα να κερδίσουν 3.000$ με πιθανότητα 100% (βεβαιότητα).

_______Προοπτική Α________ Προοπτική Β

Μετά τους έδωσαν ένα διαφορετικό σενάριο.

Στην προοπτική Γ είχαν δυνατότητα να κερδίσουν 4.000 λίρες με πιθανότητα 20% ή τίποτε με πιθανότητα 80%.
Στην Δ είχαν δυνατότητα να κερδίσουν 3.000 λίρες με πιθανότητα 25% ή τίποτε με πιθανότητα 75%.

_________Προοπτική Γ________Προοπτική Δ

Στην πρώτη περίπτωση οι περισσότεροι συμμετέχοντες (80%) επιλέγουν το πιο σίγουρο κέρδος (δηλαδή το κέρδος με την μεγαλύτερη πιθανότητα) κι ας είναι μικρότερο ποσοστικά, αλλά στην δεύτερη περίπτωση (όπου η πιθανότητα κέρδους και στις δυο προοπτικές είναι πολύ μικρή) το 65% των συμμετεχόντων επιλέγει το κέρδος που είναι μεγαλύτερο ποσοτικά.

Φαίνεται δηλαδή ότι όταν η πιθανότητα των συμμετεχόντων να κερδίσουν μειώθηκε από 100% (βεβαιότητα) σε 25% (από την προοπτική Β στην προοπτική Δ), αυτό επέδρασε εντονότερα στις προτιμήσεις από την μείωση της πιθανότητας από 80% σε 20% (από την προοπτική Α στην προοπτική Γ).

Δηλαδή στην πρώτη περίπτωση προτίμησαν την προοπτική Β από την προοπτική Α, ενώ στην δεύτερη περίπτωση προτίμησαν την Α (Γ) από την Β (Δ).

• Όταν οι πιθανότητες να προκύψει κέρδος είναι μεγάλες, τα άτομα διαλέγουν το ποσό με την μεγαλύτερη πιθανότητα.
• Όταν οι πιθανότητες να προκύψει κέρδος είναι μικρές, τα άτομα διαλέγουν το μεγαλύτερο ποσό.

Αυτό έρχεται σε αντίθεση με το αξίωμα της υποκατάστασης (substitution axiom) της θεωρίας χρησιμότητας, που λέει ότι εαν το ενδεχόμενο Β είναι προτιμότερο από το ενδεχόμενο Α, τότε κάθε μίξη πιθανότητας (B, p) θα είναι προτιμότερη από την (A, p).