Ιδιωτικοποίηση ή Αποκρατικοποίηση είναι η διαδικασία μεταφοράς κυβερνητικών υπηρεσιών ή περιουσιακών στοιχείων στον ιδιωτικό τομέα με σκοπό την αύξηση της παραγωγικότητας του δημόσιου τομέα.

Η ιδιωτικοποίηση είναι το αντίθετο της εθνικοποίησης.

Οι ιδιωτικοποιήσεις αποτελούν πλέον αναπόσπαστο τμήμα του προγράμματος των απαιτουμένων διαρθρωτικών αλλαγών των ευρωπαϊκών οικονομιών και, κατά τους υποστηρικτές αυτής της πολιτικής, οδηγούν σε καλύτερη κατανομή των διαθέσιμων παραγωγικών συντελεστών, χαμηλότερα τιμολόγια, ενίσχυση του παραγομένου Εθνικού προϊόντος και της απασχόλησης.

Η εξυγίανση αυτή του δημοσίου τομέα και η εξασφάλιση πόρων δίνει τη δυνατότητα άσκησης αποτελεσματικότερης κοινωνικής πολιτικής, που αποτελεί το βασικό στόχο ενός σύγχρονου κράτους.

Με τις ιδιωτικοποιήσεις συνεπώς επιδιώκεται:

• αύξηση της αποτελεσματικότητας,
• ενίσχυση της οικονομικής αποτελεσματικότητας,
• ενίσχυση του ανταγωνισμού,
• υπαγωγή των ΔΕΚΟ στην πειθαρχία της αγοράς,
• ενθάρρυνση ξένων επενδυτών,
• αύξηση επενδύσεων
• οικονομική ανάπτυξη
• διασπορά της ιδιοκτησίας
• δημοσιονομική εξυγίανση
• μείωση των δημοσιονομικών ελλειμμάτων, μέσω της άντλησης δημοσίων εσόδων και τη μείωση των δημοσίων δαπανών
• άντληση δημοσίων εσόδων
• προσφορά υψηλότερης ποιότητας δημοσίων αγαθών

Ιδιωτικοποιήσεις και κράτος

Αυτό δεν σημαίνει ότι η ιδιωτικοποίηση δημοσίων οργανισμών αποτελεί αυτοσκοπό. Οι αποφάσεις αυτές είναι πολύ σημαντικές και πρέπει να λαμβάνονται με υπευθυνότητα, μελέτη, διαφάνεια και χωρίς πολιτικές ή εισπρακτικές μόνο σκοπιμότητες

Ουσιαστικά συνδέονται με κάτι πολύ σημαντικό το οποίο αναφέρεται στον κρατικό ή ιδιωτικό έλεγχο των διαθέσιμων παραγωγικών συντελεστών μιας οικονομίας και είναι ένας κοινωνικοοικονομικός μετασχηματισμός με πολλαπλές επιπτώσεις ιδίως στην αγορά εργασίας.

Η ιδιωτικοποίηση έχει ως πρόδρομο την οργανωμένη κεφαλαιαγορά και χρηματιστηριακή αγορά, όπου η τελευταία χρησιμοποιείται ως αγωγός για την πώληση μετοχών (συνήθως το 49%) των ΔΕΚΟ στο ευρύτερο κοινό. Έτσι το δημόσιο εξασφαλίζει έσοδα, οι πολίτες θεωρούν ότι συμμετέχουν στον έλεγχο αυτών των επιχειρήσεων, αλλά η διοίκηση συνεχίζει να διορίζεται και να ελέγχεται από την κυβέρνηση.

Για την αποφυγή αρνητικών συνεπειών (πολιτικό κόστος, ξεπούλημα περιουσίας του δημοσίου, απώλεια θέσεων εργασίας, δημιουργία μονοπωλίων, ενίσχυση του ρόλου των διαπλεκόμενων συμφερόντων) η υλοποίηση ενός προγράμματος αποκρατικοποιήσεων προϋποθέτει σοβαρότητα και προσεκτική προετοιμασία.

Μέθοδοι και μορφές ιδιωτικοποιήσεων

Η μεταβίβαση μιας δημόσιας επιχείρησης σε ιδιώτες μπορεί να γίνει κυρίως με τους εξής τρόπους:

1. Δημόσια προσφορά (μερική ή ολική) των μετοχών της ή πώληση των μετοχών της απ’ ευθείας σε ιδιώτες (μετοχοποίηση)
2. Ρευστοποίηση των περιουσιακών της στοιχείων
3. Αναδιάρθρωση της ή διάσπαση σε πολλά τμήματα,
4. Σύμβαση χρηματοδοτικής μίσθωσης των περιουσιακών στοιχείων και της διοίκησης της (leasing),
5. Ανάθεση έργων υποδομής με αυτοχρηματοδότηση.

1) Μετοχοποίηση

Η μετοχοποίηση θεωρείται ένα αρχικό βήμα για την ολική ιδιωτικοποίηση της δημόσιας επιχείρησης. Αν δεν μεταβιβαστεί άνω του 51% των μετοχών της σε ιδιώτες, τότε το δημόσιο συνεχίζει να έχει την ιδιοκτησία και τη διοίκηση της επιχείρησης που ουσιαστικά παραμένει στο δημόσιο τομέα ως κοινοπραξία (joint venture).

Κατά τη μετοχοποίηση μιας δημόσιας επιχείρησης (π.χ. ΟΤΕ), το κράτος διαθέτει στο κοινό, με δημόσια εγγραφή, μετοχές τις οποίες κατέχει το δημόσιο. Ανάλογα με το ποσοστό του συνολικού αριθμού των μετοχών που διατίθενται στο κοινό κρίνεται και ο βαθμός της ουσιαστικής μεταβίβασης της επιχείρησης στον ιδιωτικό τομέα.

Εάν το ποσοστό αυτό είναι κάτω του 50%, τότε ο μόνος στόχος που επιτυγχάνεται είναι η ταμιευτική ενίσχυση του κρατικού προϋπολογισμού, η μερική διασπορά των μετοχών και η άντληση κεφαλαιακών πόρων από το ταμιευτικό κοινό και τον ιδιωτικό τομέα.

Στα ίδια αποτελέσματα οδηγεί και η απευθείας πώληση των μετοχών μιας δημόσιας επιχείρησης σε ιδιώτες, των οποίων η φερεγγυότητα και η ικανότητα είναι γνωστή εκ των προτέρων.

Η διαδικασία αυτή, η οποία χαρακτηρίζεται από ευελιξία και ταχύτητα, επιλέγεται όταν η επιχείρηση είναι χαμηλής απόδοσης, η κεφαλαιαγορά της χώρας δεν είναι αναπτυγμένη και η εξασφάλιση των εργαζομένων είναι απαραίτητη.

Παρόμοια διαδικασία ιδιωτικοποίησης είναι η πώληση μετοχών μιας δημόσιας επιχείρησης αλλά με αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου. Ουσιαστικά είναι μια μορφή μερικής μετοχοποίησης και δημιουργία μιας μικτής επιχείρησης δημόσιας και ιδιωτικής ιδιοκτησίας.

2) Ρευστοποίηση

Εάν δεν είναι εφικτή η πώληση των μετοχών μπορεί να επιλεγεί η πώληση μερική ή ολική των περιουσιακών στοιχείων (ρευστοποίηση) μιας δημόσιας επιχείρησης με δημοπρασία ή πλειοδοτικό διαγωνισμό ή άμεση διαπραγμάτευση με συγκεκριμένους επενδυτές.

3) Αναδιάρθρωση

Αν μια δημόσια επιχείρηση εμπεριέχει ποικίλες δραστηριότητες και ως σύνολο δεν είναι εύκολο να βρεθεί ο κατάλληλος αγοραστής ή το δημόσιο κρίνει ότι πρέπει να κατέχει εκείνο ορισμένες δραστηριότητες, ενδείκνυται η μεταβίβαση τμημάτων αυτής της επιχείρησης σε ιδιώτες επενδυτές.

Η διαδικασία αυτή διευκολύνει την πώληση (ολική ή μερική) της επιχείρησης και ενισχύει τον ανταγωνισμό για ορισμένες δραστηριότητες, ακόμη και με το σχήμα των εταιρειών συμμετοχών (holding companies) με τη δημιουργία πολλών θυγατρικών εταιρειών.

Για την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας της δημόσιας επιχείρησης υπάρχει, επίσης, η δυνατότητα της παροχής δικαιωμάτων στην προσφορά ή διανομή αγαθών / υπηρεσιών σε ένα παραγωγό ή διανομέα για προκαθορισμένη χρονική περίοδο (franchising).

4) Leasing

Εάν δεν είναι εφικτή ή επιθυμητή η ολική ιδιωτικοποίηση μιας δημόσιας επιχείρησης μπορεί να επιλεγεί η μέθοδος της χρηματοδοτικής μίσθωσης περιουσιακών στοιχείων ή και της διοίκησης, η οποία εξασφαλίζει για προκαθορισμένη χρονική περίοδο τεχνολογία (μηχανημάτων και εργαλείων) και μεθόδους διοίκησης του ιδιωτικού τομέα.

Η μέθοδος αυτή αποβλέπει στην υψηλότερη απόδοση των περιουσιακών στοιχείων και του εργατικού δυναμικού της δημόσιας επιχείρησης και στην ενίσχυση της ανταγωνιστικότητάς της. Το κράτος συνεχίζει να διατηρεί την ιδιοκτησία, τον έλεγχο και την ευθύνη για τις υποχρεώσεις της επιχείρησης.

5) Ανάθεση έργων με αυτοχρηματοδότηση

Η απελευθέρωση των αγορών των χρηματοοικονομικών προϊόντων (κεφαλαιαγοράς και χρηματιστηριακής αγοράς) δίνει τη δυνατότητα σε μεγάλες πολυεθνικές εταιρίες να αναλάβουν την κατασκευή και εκμετάλλευση μεγάλων έργων υποδομής με δικά τους κεφάλαια (αυτοχρηματοδότηση).

Η χρονική διάρκεια εκμετάλλευσης και ο χρόνος παράδοσης και οι όροι εκμετάλλευσης αυτών των έργων καθορίζονται με σαφήνεια στις συμφωνίες που υπογράφουν τα δυο μέρη: ιδιώτης και δημόσιο (π.χ. αεροδρόμιο Σπάτων).

Είναι φανερό ότι η μέθοδος αυτή είναι αποτελεσματική, διευκολύνει την ανάπτυξη αλλά απαιτεί πολύ προσοχή στην καταγραφή των όρων κατασκευής-εκμετάλλευσης-παράδοσης του έργου και την ευθύνη του κράτους ότι θα ανταποκριθεί στη λειτουργία του έργου όταν απομακρυνθεί ο ανάδοχος.

Ουσιαστικά, η μέθοδος αυτή εξασφαλίζει την κατασκευή μεγάλων έργων υποδομής, αλλά η ιδιωτικοποίηση είναι για συγκεκριμένα χρόνια γιατί μετά προβλέπεται κρατικοποίηση του έργου ή της εταιρίας που δημιουργήθηκε με αυτοχρηματοδότηση ιδιωτικών εταιριών.