Η υπόθεση του σχετικού εισοδήματος βασίζεται στην άποψη ότι η συμπεριφορά των καταναλωτών δεν εχει ως μοναδικό επίκεντρο την ατομική χρησιμότητα ή το τρέχον τους εισόδημα αλλά εξαρτάται κι από εκείνη των άλλων καταναλωτών.

Κατά τον Duesenberry, τα καταναλωτικά πρότυπα που επικρατούν στο άμεσο κοινωνικό περιβάλλον των ατόμων, επηρεάζουν την καταναλωτική συμπεριφορά και τη χρησιμότητα που έχει ο καταναλωτής από την απόκτηση κάποιου αγαθού. Η τρέχουσα, επίσης καταναλωτική συμπεριφορά ενός ατόμου συνδέεται και εξαρτάται από το επίπεδο της κατανάλωσης του κατά το παρελθόν.

Εάν αυξηθεί το εισόδημα του είναι φυσικό να ικανοποιήσει περισσότερες οικονομικές ανάγκες, αλλά ακόμη κι αν μειωθεί το εισόδημα του θα προσπαθήσει να μη μειώσει την τρέχουσα κατανάλωση του, πιθανότατα μέσω δανεισμού, προκειμένου να αποφύγει χειροτέρευση του επιπέδου διαβίωσης.

Οι υποθέσεις αυτές οδηγούν στα εξής βασικά συμπεράσματα:

• Η σχετική εισοδηματική θέση ενός νοικοκυριού, μέσα στο άμεσο κοινωνικό περιβάλλον, καθορίζει τις καταναλωτικές του δαπάνες. Αυτό σημαίνει ότι διαχρονικά διατηρεί σταθερή τη μέση ροπή προς κατανάλωση (ΜΡΚ) του.

• Σε περίπτωση μη περαιτέρω αύξησης του εισοδήματος ή μείωσης του, ο καταναλωτής θα προσφύγει σε δανεισμό για να μη μειωθεί το επίπεδο κατανάλωσης του.

• Ο καταναλωτής προσαρμόζεται, ευκολότερα στις αυξητικές τάσεις του εισοδήματος του. Εάν το εισόδημα όλων των νοικοκυριών αυξηθεί ταυτόχρονα κατά το ίδιο ποσοστό, τότε η μέση ροπή προς κατανάλωση του κάθε νοικοκυριού/καταναλωτή θα παραμείνει αμετάβλητη γιατί δεν θα αλλάζει η σχετική του θέση στην εισοδηματική κλίμακα.

• Η λειτουργία του μιμητικού αποτελέσματος (demonstration effect) συνεπάγεται την τάση των χαμηλών εισοδημάτων να έχουν υψηλή μέση ροπή προς κατανάλωση (ΜΡΚ), ενώ οι καταναλωτές με εισόδημα υπεράνω του μέσου έχουν σχετικά χαμηλή ΜΡΚ.

Αυτό συμβαίνει γιατί οι βασικές βιολογικές ανάγκες ενός καταναλωτή/νοικοκυριού είναι ανελαστικά έξοδα που πρέπει να καλυφθούν, ανεξαρτήτως εισοδήματος. Ένας άνθρωπος με χαμηλά έσοδα είναι αναγκασμένος να ξοδεύει ένα μεγάλο ποσοστό του για να καλύψει αυτές τις ανάγκες.

Αντίθετα, όσο αυξάνεται το εισόδημα, οι ανελαστικές δαπάνες ως ποσοστό του συνολικού εισοδήματος μειώνονται, άρα μειώνεται και η μέση ροπή προς κατανάλωση.