Υπερβολική μεταβλητότητα θεωρείται ότι υπάρχει όταν οι τιμές των μετοχών παρουσιάζουν μεγαλύτερη μεταβλητότητα σε σχέση με αυτή που δικαιολογείται από τις τιμές που προκύπτουν από την παρούσα αξία των μελλοντικών ροών, δηλαδή των μερισμάτων.
Δηλαδή οι πραγματικές τιμές διαφοροποιούνται σημαντικά και έχουν σημαντική μεταβλητότητα σε σχέση με τις θεωρητικές τιμές, σημάδι ότι οι αγορές δεν αποτιμούν τις μετοχές όπως θα περίμενε κανείς από τη θεωρία της αποτελεσματικής αγοράς και ότι ίσως να παίζουν ρόλο κι άλλοι παράγοντες (π.χ. ψυχολογία).
Υπερβολική μεταβλητότητα και αντιπροσωπευτικότητα
Μια πιθανή εξήγηση του φαινομένου μπορεί να βασίζεται στην αντιπροσωπευτικότητα, δηλαδή τα άτομα λανθασμένα να πιστεύουν ότι ο νόμος των μεγάλων τιμών ισχύει και για ένα δείγμα λίγων παρατηρήσεων (κανόνας των μικρών αριθμών).
Για παράδειγμα μπορεί οι επενδυτές να θεωρούν ότι ο μέσος ρυθμός αύξησης των μερισμάτων είναι πολύ πιο μεταβλητός από ότι είναι στην πραγματικότητα.
Εάν ο επενδυτής παρατηρήσει μία αύξηση στα μερίσματα ο κανόνας των μικρών αριθμών θα τον κάνει να πιστέψει ότι ο μέσος ρυθμός αύξησης των μερισμάτων έχει και αυτός αυξηθεί και άρα τα μερίσματα θα συνεχίσουν να είναι υψηλά στο μέλλον.
Αυτή η υπερβολή ανεβάζει τις τιμές πολύ σε σχέση με τα μερίσματα και προσθέτει στην μεταβλητότητα των τιμών.
Υπερβολική μεταβλητότητα και υπεραυτοπεποίθηση
Μία άλλη πιθανή εξήγηση είναι και η υπεραυτοπεποίθηση του επενδυτή σχετικά με την ιδιωτική πληροφόρηση.
Έστω ότι ο επενδυτής έχει συγκεντρώσει πληροφορίες σχετικά με την οικονομία και έχει δημιουργήσει μία άποψη σχετικά με τις χρηματικές ροές μίας επιχείρησης. Αφού κάνει και την προσωπική του έρευνα, αποκτά υπερεμπιστοσύνη στην ανάλυση και στις πληροφορίες του, οπότε υπερεκτιμά την ακρίβεια των προσωπικών πληροφοριών και τους δίνει πολύ μεγάλη βαρύτητα σε σχέση με τις προγενέστερες πιθανότητες.
Εάν η ιδιωτική πληροφόρηση είναι θετική θα οδηγήσει τις τιμές ακόμα υψηλότερα και θα προσθέτει στην μεταβλητότητα των τιμών.
Υπερβολική μεταβλητότητα και house money effect
Μία άλλη πιθανή εξήγηση είναι και το house money effect, δηλαδή το γεγονός ότι η αποστροφή της ζημίας εξαρτάται από τις προηγούμενες ζημίες ή κέρδη.
Συνεπώς, μετά από αρχικά κέρδη οι επενδυτές είναι διατεθειμένοι να αναλάβουν στοιχήματα που δεν αναλάμβαναν κανονικά ενώ μετά από αρχικές ζημίες αρνούνται να αναλάβουν στοιχήματα που κανονικά θα δεχόντουσαν.
Έστω τώρα ότι υπάρχουν κάποια καλά νέα σχετικά με τις επιχειρήσεις. Αυτά οδηγούν τις τιμές υψηλά δημιουργώντας αρχικά κέρδη που κάνουν τους επενδυτές λιγότερο επιφυλακτικούς σχετικά με τις μετοχές και προεξοφλούν τις χρηματικές ροές με χαμηλότερο επιτόκιο, κάτι που ανεβάζει τις τιμές ακόμα υψηλότερα, και προσθέτει στην μεταβλητότητα.