Γρίφος των μερισμάτων είναι η μη ορθολογική συμπεριφορά των επενδυτών να προτιμούν τις επιχειρήσεις που δίνουν μερίσματα αντί να επανεπενδύουν τα κέρδη τους. Κανονικά θα έπρεπε να τους είναι αδιάφορο το εάν θα πάρουν τα κέρδη σε μορφή μερίσματος ή αυξημένης αξίας της επιχείρησης λόγω της επανεπένδυσης.

Σε μια αποτελεσματική αγορά η αξία της επιχείρησης δεν θα έπρεπε να επηρεάζεται ούτε από το πως η επιχείρηση χρηματοδοτείται ούτε από την μερισματική της πολιτική. Αντιθέτως πολλές μελέτες βρίσκουν ότι οι επενδυτές επιβραβεύουν τις επιχειρήσεις που δίνουν μερίσματα.

Το φαινόμενο είναι ακόμα πιο περίεργο γιατί σε πολλές χώρες (π.χ. Η.Π.Α.) τα μερίσματα που εισπράττουν οι μέτοχοι-επενδυτές φορολογούνται με υψηλότερο συντελεστή σε σχέση με τις υπεραξίες (κεφαλαιακά κέρδη) που προκύπτουν για τους επενδυτές από άνοδο της τιμής.

Άρα θα έπρεπε να προτιμούν οι επενδυτές να παίρνουν τα κέρδη σε μορφή υπεραξιών παρά μερισμάτων, λόγω φορολογίας.

Φόβος της μετάνοιας (fear of regret)

Η πληρωμή μερισμάτων βοηθά τους επενδυτές να αποφύγουν την μετάνοια (fear of regret) σχετικά με κάτι που έκαναν ή με κάτι που δεν έκαναν και θα μπορούσε να οδηγήσει σε καλύτερα αποτελέσματα.

Έρευνες έχουν δείξει ότι η μετάνοια είναι πιο ισχυρή όταν τα άτομα κάνουν λανθασμένες κινήσεις που οδηγούν σε άσχημα αποτελέσματα παρά όταν τα άτομα δεν κάνουν κινήσεις και η μη κίνηση οδηγεί σε άσχημα αποτελέσματα. Μάλιστα προκειμένου να αποφύγουν αυτό το συναίσθημα οι άνθρωποι μπορεί να πάρουν αποφάσεις που δεν είναι ορθολογικές.

Παράδειγμα:
Έστω μία επιχείρηση η οποία δεν πληρώνει μέρισμα. Ο μέτοχος για να χρηματοδοτήσει την κατανάλωση πρέπει να πουλήσει μετοχές.

Αν το κάνει και η τιμή της μετοχής ανέβει αργότερα, ο επενδυτής θα νιώσει μετανιωμένος που πούλησε, δηλαδή που έκανε μία πράξη που οδήγησε σε αρνητικό αποτέλεσμα.

Έστω τώρα ότι η επιχείρηση πληρώνει μέρισμα. Ο μέτοχος για να χρηματοδοτήσει την κατανάλωση δεν πουλά μετοχές και χρησιμοποιεί το μέρισμα.

Αν η τιμή της μετοχής ανέβει αργότερα, ο επενδυτής θα νιώσει μετανιωμένος που δεν επανεπένδυσε το μέρισμα (δηλαδή για κάτι που δεν έκανε) αλλά θα νιώσει πολύ λιγότερο μετανιωμένος σε σχέση με την προηγούμενη περίπτωση όπου το άσχημο αποτέλεσμα ήρθε μετά από μία πράξη που έκανε (δηλαδή που πούλησε την μετοχή).

Νοητική λογιστική

Η έννοια της νοητικής λογιστικής χρησιμοποιήθηκε για να εξηγήσει την προτίμηση των επενδυτών για μερίσματα.

Η πρώτη ιδέα βασίζεται στο ότι οι άνθρωποι αντιμετωπίζουν προβλήματα εσωτερικής πειθαρχίας.

Παράδειγμα:
Οι άνθρωποι προκειμένου να μην υπερκαταναλώνουν ή να μην ξοδεύουν την περιουσία τους, την διαχωρίζουν σε κεφάλαια και εισοδήματα, καταναλώνοντας μόνο από τα εισοδήματα, δηλαδή τα μερίσματα. Έτσι, προτιμούν μετοχές που πληρώνουν μερίσματα.

Μία δεύτερη ιδέα έχει να κάνει με το πώς οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται την χρησιμότητα. Μέσω μίας συγκεκριμένης πληρωμής μερίσματος οι επιχειρήσεις βοηθούν τους ανθρώπους να διαχωρίζουν τα κέρδη και ζημίες και να θεωρούν ότι αυξάνουν την χρησιμότητα τους.

Παράδειγμα.
Έστω μία επιχείρηση που κατά την διάρκεια του έτους αύξησε την αξία της κατά 10€. Η επιχείρηση θα μπορούσε να μην δώσει μέρισμα και να επιστρέψει τα 10€ σε μορφή κεφαλαιακών κερδών στους επενδυτές ή να δώσει 2€ μέρισμα και 8€ σαν κεφαλαιακά κέρδη.

Χρησιμοποιώντας την θεωρία προοπτικής οι επενδυτές θα κωδικοποιήσουν την πρώτη περίπτωση ως u(10) και την δεύτερη ως [u(8) + u(2)], σύμφωνα με την αρχή του διαχωρισμού. Αυτό οδηγεί τους επενδυτές να αντιλαμβάνονται την δεύτερη περίπτωση ως έχουσα μεγαλύτερη χρησιμότητα λόγω της κοιλότητας της συνάρτησης αξίας στην περιοχή των κερδών.

Έστω τώρα ότι η επιχείρηση μείωσε την αξία της κατά 10€. Τότε θα μπορούσε να μην δώσει μέρισμα και να επιστρέψει τα 10€ σε μορφή κεφαλαιακής ζημίας στους επενδυτές ή να δώσει 2€ μέρισμα και 12€ σαν κεφαλαιακή ζημία.

Χρησιμοποιώντας την θεωρία προοπτικής οι επενδυτές θα κωδικοποιήσουν την πρώτη περίπτωση ως u(-10) και την δεύτερη ως [u(-12) + u(2)], σύμφωνα με την αρχή του διαχωρισμού. Αυτό οδηγεί τους επενδυτές να αντιλαμβάνονται την δεύτερη περίπτωση ως έχουσα μεγαλύτερη χρησιμότητα λόγω της κυρτότητας της συνάρτησης αξίας στην περιοχή των ζημιών.

Το εάν η χρησιμότητα αυξάνεται ή μειώνεται οφείλεται στον διαχωρισμό της συνολικής ζημίας ή κέρδους σε διαφορετικούς νοητικούς λογαριασμούς. Το ότι οι εταιρείες πληρώνουν μέρισμα βοηθά τον επενδυτή στο να κάνει τον διαχωρισμό.