Συμβόλαια δικαιωμάτων προαίρεσης είναι συμβόλαια για μελλοντικές αγοροπωλησίες χρεογράφων, παρόμοια με τα συμβόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης (ΣΜΕ). Η βασική τους διαφορά με τα ΣΜΕ είναι ότι δίνουν στον αγοραστή το δικαίωμα αλλά όχι την υποχρέωση να ζητήσει την εκπλήρωση της συμφωνίας.

Στα συμβόλαια δικαιωμάτων προαίρεσης δηλαδή, ο αγοραστής (holder) αποκτά το δικαίωμα να αγοράσει ή να πουλήσει έναν υποκείμενο τίτλο σε μία συγκεκριμένη μελλοντική στιγμή και για προκαθορισμένη τιμή (τιμή εξάσκησης), πληρώνοντας την τιμή του δικαιώματος (option premium) χωρίς να έχει καμία άλλη υποχρέωση.

Εάν θέλει μπορεί να μην εξασκήσει αυτό το δικαίωμα οπότε απλά χάνει το κεφάλαιο που έδωσε για την αγορά του δικαιώματος.

Ο πωλητής (εκδότης / writer) πουλάει το δικαίωμα και λαμβάνει την τιμή του δικαιώματος, ενώ αποκτά την υποχρέωση να αγοράσει ή να πουλήσει τα υποκείμενα μέσα στην συγκεκριμένη μελλοντική στιγμή και για την προκαθορισμένη τιμή, εάν αυτό απαιτηθεί από τον αγοραστή.

Παράδειγμα:
Έστω ότι ένας επενδυτής αναμένει αύξηση της τιμής μιας συγκεκριμένης μετοχής στο μέλλον, αλλά δεν επιθυμεί να επενδύσει ένα μεγάλο ποσό σε μετοχές.

Αποφασίζει να αγοράσει ένα δικαίωμα αγοράς μιας μετοχής στη σημερινή τιμή των 20 ευρώ. Το δικαίωμα αυτό κοστίζει 1 ευρώ ανά μετοχή. Στην περίπτωση που η τιμή της μετοχής αυξηθεί στα 25 ευρώ ο αγοραστής θα εξασκήσει το δικαίωμά του, δηλαδή θα αγοράσει τη μετοχή στα 20 ευρώ την οποία αμέσως μετά θα πωλήσει στο χρηματιστήριο παραγώγων προς 25 ευρώ. Θα κερδίσει 25 – 20 – 1 = 4 ευρώ.

Αν η τιμή της μετοχής πέσει κάτω από τα 20 ευρώ (πχ στα 15 ευρώ) τότε ο αγοραστής δεν θα ασκήσει το δικαίωμά του και θα επιβαρυνθεί μόνο με την τιμή του δικαιώματος που πλήρωσε, δηλαδή 1 ευρώ.

Τα υποκείμενα μέσα μπορεί να είναι νομίσματα, επιτόκια, χρηματιστηριακοί δείκτες, μετοχές, χρεόγραφα και άλλοι τίτλοι της χρηματαγοράς, ενώ η  χρήση των συμβολαίων δικαιωμάτων προαίρεσης αποσκοπεί στην αντιστάθμιση κινδύνου ή σε κερδοσκοπία.

Call και Put options

Υπάρχουν δυο είδη συμβολαίων δικαιωμάτων προαίρεσης:

• ΣΔΠ που δίνουν το δικαίωμα αγοράς (call option) ενός υποκείμενου τίτλου σε μία συγκεκριμένη μελλοντική στιγμή και για προκαθορισμένη τιμή.
• ΣΔΠ που δίνουν το δικαίωμα πώλησης (put option) ενός υποκείμενου τίτλου σε μία συγκεκριμένη μελλοντική στιγμή και για προκαθορισμένη τιμή.

Παράγοντες επηρεασμού τιμής των options

Η τιμή ενός δικαιώματος προαίρεσης που θα λήξει σε μια μελλοντική στιγμή επηρεάζεται από έξι παράγοντες:

1. την τρέχουσα τιμή του υποκείμενου τίτλου
2. την τιμή εξάσκησης (strike price)
3. την ημερομηνία λήξης του
4. τη μεταβλητότητα του υποκείμενου τίτλου
5. το ακίνδυνο επιτόκιο (risk-free rate)
6. τα αναμενόμενα, κατά τη διάρκεια της ζωής του δικαιώματος, μερίσματα (εάν υπάρχουν)

Η επίδραση αυτών των παραγόντων μπορεί να διαφοροποιείται ανάλογα με το εάν πρόκειται για δικαίωμα αγοράς ή δικαίωμα πώλησης και ανάλογα με τον τύπο του δικαιώματος.

Κατηγορίες συμβολαίων δικαιωμάτων προαίρεσης (options)

Οι όροι εξάσκησης του δικαιώματος διαφέρουν ανάλογα με τον τύπο του:

• American option, μπορούν να εξασκηθούν οποιαδήποτε στιγμή μέχρι την λήξη τους.
• European option, μπορούν να εξασκηθούν μόνο κατά την λήξη τους.
• Bermudan option, μπορούν να εξασκηθούν μόνο σε συγκεκριμένες ημερομηνίες πριν ή κατά την λήξη τους.
• Barrier option, μπορούν να εξασκηθούν μόνο αν η τιμή του υποκείμενου τίτλου ξεπεράσει ένα συγκεκριμένο επίπεδο.
• Exotic option, είναι τα option που περιλαμβάνουν σύνθετες χρηματοδοτικές δομές.
• Vanilla option, ονομάζεται κάθε option που δεν είναι exotic.
• Currency option είναι το συμβόλαιο που παρέχει στον δικαιούχο την ευχέρεια να αγοράσει ή να πωλήσει ένα συγκεκριμένο νόμισμα, σε συγκεκριμένη τιμή κατά τη διάρκεια μιας συγκεκριμένης χρονικής περιόδου για κάλυψη έναντι του συναλλαγματικού κινδύνου.
• Basket option είναι το συμβόλαιο που πληρώνει με βάση τη συνολική αξία ενός καλαθιού χρηματοοικονομικών στοιχείων (underlying basket).
• Equity basket option είναι ένα option επί ενός χαρτοφυλακίου που αποτελείται από περισσότερες από μία μετοχές ή δείκτες της χρηματιστηριακής αγοράς. Τα χαρτοφυλάκια ή τα καλάθια των μετοχών μπορεί να περιέχουν μετοχές από μία ή περισσότερες βιομηχανίες, ή ενδέχεται να είναι σχεδιασμένα ώστε να αντιγράφουν ευρύτατους δείκτες της αγοράς.
• Dual currency option, παρέχει την ευχέρεια διακανονισμού σε ένα από τα δύο συμφωνηθέντα νομίσματα ανάλογα με την προτίμηση του αγοραστή του συμβολαίου.
• Double option, παρέχει την ευχέρεια είτε της αγοράς ή της πώλησης ενός μέσου σε μια καθορισμένη τιμή. Η άσκηση του δικαιώματος πώλησης προκαλεί τη λήξη (expiration) του δικαιώματος αγοράς και η άσκηση του δικαιώματος αγοράς προκαλεί τη λήξη του δικαιώματος πώλησης.
• Index option είναι ένα συμβόλαιο δικαιώματος προαίρεσης που έχει σαν υποκείμενο μέσο ένα χρηματιστηριακό δείκτη, επιτρέποντας σε ένα επενδυτή να αγοράσει ή να πωλήσει το καλάθι των μετοχών που αντιπροσωπεύει ένας χρηματιστηριακός δείκτης σε καθορισμένη τιμή και σε συγκεκριμένη ημέρα. Το index option επιτρέπει στον επενδυτή να διαπραγματεύεται σε μία χρηματιστηριακή αγορά χωρίς να είναι υποχρεωμένος να αγοράσει ατομικά όλες τις μετοχές της αγοράς ή του δείκτη.

Η διάκριση δεν έχει να κάνει με τον τόπο διαπραγμάτευσης των συμβολαίων δικαιωμάτων προαίρεσης, δηλαδή american options μπορούν να διαπραγματεύονται σε ευρωπαϊκές αγορές και european options μπορούν να διαπραγματεύονται στις αμερικάνικες αγορές.

Οι θέσεις που μπορεί να πάρει ένας επενδυτής στα δικαιώματα είναι οι ίδιες με τα ΣΜΕ, δηλαδή θέση αγοράς (long position) και θέση πώλησης (short position).

Αποδόσεις και κίνδυνος επιτοκίων

Έντοκα γραμμάτια του Δημοσίου
Ομόλογα Δημοσίου
Εταιρικά / Εμπορικά ομόλογα
Μετοχές
Warrants
Options
Futures – Forwards