Φαινόμενο του Ιανουαρίου είναι μια ημερολογιακή ανωμαλία που συναντάται στην χρηματαγορά, κατά την οποία οι αποδόσεις των μετοχών τον μήνα Ιανουάριο διαφέρουν σημαντικά και είναι πολύ υψηλότερες από τις αποδόσεις των υπόλοιπων μηνών του χρόνου, ενώ οι αποδόσεις του Δεκεμβρίου είναι χαμηλές ή/και αρνητικές.

Σύμφωνα με την θεωρία της αποτελεσματικής αγοράς οι αποδόσεις των ημερολογιακών μηνών θα έπρεπε να είναι τυχαίες μεταβλητές και να μην μπορούν οι επενδυτές να προβλέψουν εκ των προτέρων ποιοι μήνες θα έχουν τις υψηλότερες.

Εάν μπορούν να κάνουν κάτι τέτοιο χρησιμοποιώντας ιστορικά στοιχεία, τότε θα έχουν υπεραποδόσεις οπότε η θεωρία περί αποτελεσματικότητας της αγοράς στην ασθενή της μορφή καταρρίπτεται.

Μερικά συμπεράσματα που έχουν προκύψει από έρευνες πάνω στις αποδόσεις των μετοχών:

• Η μέση υπεραπόδοση για τον μήνα Ιανουάριο είναι πολύ μεγάλη σε σχέση με τις υπεραποδόσεις των υπόλοιπων μηνών για το χαρτοφυλάκιο των μετοχών μικρής κεφαλαιοποίησης.
• Οι υπεραποδόσεις του Ιανουαρίου είναι αρνητικές και μικρότερες από τις υπεραποδόσεις των υπολοίπων μηνών για τις μετοχές μεγάλης κεφαλαιοποίησης.

Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι το φαινόμενο του Ιανουαρίου είναι ιδιαίτερα έντονο για μετοχές μικρής κεφαλαιοποίησης και αρνητικό για μετοχές μεγάλης κεφαλαιοποίησης. Επίσης από τις ίδιες έρευνες προκύπτει ότι το φαινόμενο του Ιανουαρίου δεν ισχύει για όλες τις μετοχές και περιορίζεται στις πρώτες ημέρες διαπραγμάτευσης κάθε χρόνο.

Εξήγηση του φαινομένου

Δύο βασικές προσπάθειες εξήγησης του φαινομένου από την πλευρά της παραδοσιακής θεωρίας είναι οι εξής:

Αρχή φορολογικού έτους

Το φαινόμενο του Ιανουαρίου μπορεί να οφείλεται στο ότι ο μήνας αυτός είναι η αρχή του καινούριου φορολογικού έτους και οι επενδυτές προκειμένου να επιτύχουν φορολογικές απαλλαγές από ζημίες αγοραπωλησιών μετοχών, πωλούν προς τα τέλη Δεκεμβρίου μετοχές στις οποίες έχουν ζημιές (πιέζοντας τις τιμές προς τα κάτω λόγω υψηλής προσφοράς τίτλων), καταγράφουν λογιστικά τις ζημιές τους και τις φοροαπαλλαγές τους και τις πρώτες ημέρες του Ιανουαρίου τις επαναγοράζουν (πιέζοντας τις τιμές προς τα πάνω λόγω υψηλής ζήτησης των τίτλων).

Άρα είναι μια ορθολογική συμπεριφορά των επενδυτών που οδηγεί στο φαινόμενο. Όμως η εξήγηση αυτή δεν μπορεί να απαντήσει στο γιατί το φαινόμενο παρουσιάζεται και σε χώρες που δεν υπάρχει φορολογία στις υπεραξίες από μετοχές.

Αναδιάρθρωση χαρτοφυλακίου

Το φαινόμενο του Ιανουαρίου μπορεί να προέρχεται από την διάρθρωση που επιχειρούν οι διαχειριστές των μεγάλων θεσμικών χαρτοφυλακίων λίγο πριν την ετήσια αποτίμηση από τους ιδιοκτήτες των χαρτοφυλακίων.

Δηλαδή οι διαχειριστές πωλούν τον Δεκέμβριο μικρές και επικίνδυνες μετοχές που έχουν στα χαρτοφυλάκια τους και δεν θέλουν να τις παρουσιάσουν στην ετήσια έκθεση (τις οποίες επαναγοράζουν τον Ιανουάριο) και αγοράζουν πιο συντηρητικές μετοχές προκειμένου στην ετήσια έκθεση να φανεί το χαρτοφυλάκιο που διαχειρίζονται πιο συντηρητικό αλλά με μεγαλύτερες αποδόσεις.

Και αυτή όμως η εξήγηση δεν απαντάει στο ερώτημα γιατί δεν εμφανίζεται παρόμοια συμπεριφορά και στις εξαμηνιαίες εκθέσεις παρά μόνο στις ετήσιες.

Ρευστότητα

Το φαινόμενο του Ιανουαρίου μπορεί να οφείλεται στη ρευστότητα στο τέλος του έτους. Η σημαντική αύξηση στην επιχειρηματική δραστηριότητα στο τέλος του έτους οδηγεί σε μεγαλύτερα κέρδη τον Δεκέμβριο.

Τα κέρδη αυτά (ή μέρος τους) διοχετεύονται στις κεφαλαιαγορές στην αρχή του χρόνου και η αντίστοιχη αύξηση ρευστότητας πιέζει ανοδικά τις τιμές των μετοχών.