Οικονομίες κλίμακας είναι η τάση του μακροχρόνιου μέσου συνολικού κόστους να μειώνεται όταν αυξάνεται η ποσότητα της παραγωγής.

Καθώς αυξάνονται οι ποσότητες όλων των χρησιμοποιούμενων παραγωγικών συντελεστών, η ποσότητα του προϊόντος μπορεί να αυξάνεται:

1. κατά το ίδιο ποσοστό, οπότε και θα υπάρχουν σταθερές αποδόσεις κλίμακας παραγωγής (constant returns to scale).
2. κατά μεγαλύτερο ποσοστό, οπότε και θα υπάρχουν αύξουσες αποδόσεις κλίμακας παραγωγής (increasing returns to scale).
3. κατά μικρότερο ποσοστό οπότε και θα υπάρχουν φθίνουσες αποδόσεις κλίμακας παραγωγής (decreasing returns to scale).

Με σταθερές αποδόσεις κλίμακας παραγωγής, για να διπλασιαστεί, τριπλασιαστεί, τετραπλασιαστεί κ.ο.κ. η ποσότητα του προϊόντος, χρειάζεται να διπλασιαστούν, τριπλασιαστούν, τετραπλασιαστούν κ.ο.κ. οι ποσότητες των χρησιμοποιούμενων παραγωγικών συντελεστών.

Στην περίπτωση των αυξουσών αποδόσεων κλίμακας παραγωγής, η ποσοστιαία αύξηση των ποσοτήτων των παραγωγικών συντελεστών θα είναι κάθε φορά μικρότερη από την αύξηση της ποσότητας του προϊόντος.

Στην περίπτωση των φθινουσών αποδόσεων κλίμακας, για κάθε συγκεκριμένη ποσοστιαία αύξηση του προϊόντος θα απαιτείται μεγαλύτερη ποσοστιαία αύξηση των ποσοτήτων των συντελεστών.

Οι ανωτέρω σχέσεις φαίνονται και από το παρακάτω διάγραμμα, όπου στον οριζόντιο άξονα συμβολίζεται ένας δείκτης των ποσοτήτων των χρησιμοποιούμενων παραγωγικών συντελεστών και στον κατακόρυφο άξονα ποσότητες του παραγόμενου προϊόντος.

Η γραμμή:
(α) δείχνει αύξουσες αποδόσεις κλίμακας
(β) σταθερές αποδόσεις κλίμακας
(γ) φθίνουσες αποδόσεις κλίμακας

 

Αύξουσες οικονομίες κλίμακας

Οι λόγοι για τους οποίους είναι δυνατό να δημιουργούνται αύξουσες οικονομίες κλίμακας, στην παραγωγή είναι αρκετοί. Οι κυριότεροι είναι οι ακόλουθοι:

• Καθώς μεγαλώνει η κλίμακα παραγωγής μιας επιχείρησης αυξάνονται οι δυνατότητες για εξειδικευμένη χρησιμοποίηση του εργατικού δυναμικού, με αποτέλεσμα να αποδίδουν οι απασχολούμενοι καλύτερα στη δουλειά τους.
• Αυξάνεται επίσης η δυνατότητα χρησιμοποίησης πιο προχωρημένης τεχνολογίας και αυτοματισμού στην παραγωγή.
• Όταν χρησιμοποιούνται αγωγοί, σωλήνες, δεξαμενές και ορισμένα άλλα είδη κεφαλαιουχικού εξοπλισμού, ο διπλασιασμός της διαμέτρου ή των διαστάσεων τους υπερδιπλασιάζει τη δυναμικότητα τους.
• Η τεχνολογικά προηγμένη και πολύπλοκη παραγωγική διαδικασία βασίζεται στη χρησιμοποίηση πολλαπλών μηχανημάτων, το καθένα από τα οποία μπορεί να έχει δυναμικότητα διαφορετικού μεγέθους παραγωγής. Όταν η κλίμακα παραγωγής είναι μικρή, κάποια μηχανήματα θα υπολειτουργούν γιατί έχουν μεγαλύτερη δυναμικότητα από εκείνη που χρειάζεται. Με την αύξηση της παραγωγής θα αξιοποιούνται περισσότερο.
• Με την αύξηση του μεγέθους της παραγωγής η επιχείρηση έχει τη δυνατότητα να προσλάβει καλύτερου επιπέδου διευθυντικά στελέχη και ειδικούς συνεργάτες και να έχει και μεγαλύτερη εξειδίκευση στη διεύθυνση των επιμέρους διευθύνσεων και τμημάτων της.

Φθίνουσες οικονομίες κλίμακας

Η κύρια αιτία στην οποία αποδίδεται η δημιουργία φθινουσών αποδόσεων κλίμακας παραγωγής είναι οι δυσκολίες που μπορεί να προκαλεί το μεγάλο μέγεθος της κλίμακας παραγωγής στη διοίκηση της επιχείρησης.

Ενδέχεται να δημιουργούνται δυσκολίες συντονισμού, εποπτείας και ελέγχου, γραφειοκρατίας και επικοινωνίας μεταξύ διευθυντικών στελεχών με αποτέλεσμα την καθυστέρηση στη λήψη και την υλοποίηση αποφάσεων.

Επίσης οι αρνητικές οικονομίες κλίμακας μπορεί να οφείλονται και σε γεωγραφικούς λόγους, όταν για παράδειγμα το πρώτο εργοστάσιο έχει εγκατασταθεί στην καλύτερη δυνατή τοποθεσία, ο τόπος εγκατάστασης ενός δεύτερου εργοστασίου θα έχει αναγκαστικά λιγότερα πλεονεκτήματα.