Με κριτήριο το βαθμό ανταγωνισμού, σε μια αγορά μπορεί να επικρατεί:

• πλήρης ανταγωνισμός
• καθαρό μονοπώλιο
• μονοπωλιακός ανταγωνισμός
• ολιγοπώλιο, ειδική περίπτωση του οποίου είναι το δυοπώλιο.

Καθεμία από αυτές τις μορφές αγοράς, έχει διαφορετική διάρθρωση που προσδιορίζει τα χαρακτηριστικά των επιχειρήσεων που ανήκουν σε αυτήν, τη συμπεριφορά τους, την αποτελεσματικότητα τους και τους τρόπους διαμόρφωσης των τιμών και των ποσοτήτων των προϊόντων.

Οι τέσσερις μορφές αγοράς αποτελούν απλοποιημένα θεωρητικά υποδείγματα και δεν παρουσιάζουν πλήρη εικόνα των χαρακτηριστικών μιας συγκεκριμένης επιχείρησης, ούτε μπορούν να εξηγήσουν τη συμπεριφορά όλων των επιχειρήσεων ή όλες τις ενέργειες μιας επιχείρησης.

Επιπλέον, στην πράξη είναι δυνατόν ένας οικονομικός κλάδος ή μια επιχείρηση να εμφανίζουν χαρακτηριστικά διαφόρων μορφών αγοράς.

Κατά την ανάλυση ενός κλάδου, γίνεται η βασική παραδοχή ότι οικονομικός στόχος των επιχειρήσεων, σε όποια μορφή αγοράς και αν ανήκουν, είναι η μεγιστοποίηση του κέρδους τους. Η συμπεριφορά τους στην αγορά προκύπτει από την προσπάθεια τους για την επίτευξη του εν λόγω στόχου.

Σε ορισμένες περιπτώσεις είναι δυνατόν μια επιχείρηση να φαίνεται ότι ακολουθεί τιμολογιακή πολιτική που δεν οδηγεί σε μεγιστοποίηση του κέρδους της, π.χ. να πουλάει το προϊόν της σε πολύ χαμηλή τιμή.

Μια τέτοια πολιτική, όμως, μπορεί να έχει ως στόχο την εξασθένηση των ανταγωνιστών και την ισχυροποίηση της στην αγορά ώστε να επιτύχει μεγιστοποίηση κερδών στο μακροχρόνιο διάστημα.