Αρχές της Οικονομικής Επιστήμης είναι συγκεκριμένες κεντρικές ιδέες πάνω στις οποίες βασίζεται η μελέτη της Οικονομικής Επιστήμης.
1) Οι άνθρωποι αναγκάζονται να επιλέγουν μεταξύ πραγμάτων που συνδέονται αντίστροφα
Για να αποκτήσει ένας άνθρωπος κάτι που επιθυμεί, πρέπει να παραιτηθεί από κάτι άλλο, δηλαδή αναγκάζεται να επιλέξει μεταξύ πραγμάτων που συνδέονται αντίστροφα (tradeoffs).
Αυτού του είδους οι αντίστροφες σχέσεις στη ζωή είναι σημαντικές, επειδή οι άνθρωποι μπορούν να λάβουν ορθολογικές αποφάσεις μόνο αν κατανοούν τις επιλογές που έχουν στη διάθεση τους.
Παράδειγμα:
Ένας φοιτητής που αποφασίζει πώς θα κατανείμει το χρόνο του για διάβασμα. Μπορεί να τον διαθέσει όλο στα μαθηματικά, μπορεί να τον διαθέσει για να διαβάσει οικονομία ή μπορεί να τον μοιράσει μεταξύ των δύο.Για κάθε ώρα που μελετά ένα θέμα, χάνει μία ώρα που θα μπορούσε να τη διαθέσει για να μελετήσει ένα άλλο θέμα. Και για κάθε ώρα που διαθέτει μελετώντας, χάνει μια ώρα που θα μπορούσε να τη διαθέσει για βόλτα, για να δει τηλεόραση ή για να δουλέψει.
Η αναγνώριση ότι οι άνθρωποι αντιμετωπίζουν αντίστροφες ή ανταλλακτικές σχέσεις αυτού του είδους, δεν αποκαλύπτει απολύτως τίποτε σχετικά με τις αποφάσεις που θα πάρουν ή θα πρέπει να πάρουν.
2) Το κόστος ενός αγαθού είναι ένα άλλο αγαθό από το οποίο παραιτείται κανείς για να το αποκτήσει
Αυτό το κόστος, αποτελεί το κόστος ευκαιρίας.
3) Οι ορθολογικοί άνθρωποι σκέφτονται οριακά
Ένα ορθολογικά σκεπτόμενο άτομο που αποφασίζει, θα προχωρήσει σε μια ενέργεια εάν και μόνο εάν το οριακό όφελος της ενέργειας του είναι μεγαλύτερο από το οριακό κόστος.
Παράδειγμα 1:
Ένας φοιτητής που πρέπει να διαλέξει αν θα συνεχίσει τις σπουδές του μέχρι μεταπτυχιακό επίπεδο ή αν θα πιάσει δουλειά απευθείας μετά το πανεπιστήμιο δεν έχει νόημα να συγκρίνει απλά τον τρόπο ζωής ενός κατόχου διδακτορικού διπλώματος με εκείνον ενός απόφοιτου πανεπιστημίου.Για να μπορέσει να αποφασίσει πρέπει να γνωρίζει το πρόσθετο όφελος που θα του προσέφεραν τα επιπλέον έτη σπουδών και το πρόσθετο κόστος με το οποίο θα επιβαρυνθεί. Μόνο συγκρίνοντας αυτό το οριακό όφελος με το οριακό κόστος μπορεί να αποφασίσει αν τα επιπλέον χρόνια που απαιτούνται για το διδακτορικό αξίζουν.
Παράδειγμα 2:
Υπάρχει μία εταιρεία που θέλει να αποφασίσει τι εισιτήριο θα χρεώσει στους επιβάτες που ταξιδεύουν με “αναμονή”, δηλαδή πετούν μόνο εφόσον υπάρχουν θέσεις. Έστω ότι μια ορισμένη πτήση ενός αεροπλάνου 200 θέσεων κοστίζει 100.000€ στην αεροπορική εταιρεία, άρα το μέσο κόστος κάθε θέσης είναι 100.000/200 = 500€.Αν δεν σκεφτόταν οριακά η αεροπορική εταιρεία δεν θα έπρεπε ποτέ να πουλάει το εισιτήριο της κάτω από 500€. Εντούτοις, η αεροπορική εταιρεία θα μπορούσε να αυξήσει τα κέρδη της αν σκεφτόταν οριακά.Δηλαδή αν ένα αεροπλάνο είναι έτοιμο να απογειωθεί με δέκα καθίσματα κενά κι ένας επιβάτης περιμένει στο γκισέ της εταιρείας πρόθυμος να πετάξει αν το εισιτήριο κοστίζει μόνο 300€, θα έπρεπε η εταιρεία να του πωλήσει το εισιτήριο στην τιμή αυτή γιατί αν το αεροπλάνο έχει άδεια καθίσματα, το κόστος ενός επιπλέον επιβάτη είναι μηδαμινό.
Έτσι, αν και το μέσο κόστος ανά επιβάτη είναι 500€, το οριακό κόστος είναι απλώς ένα σακουλάκι με ξηρούς καρπούς και ένα κουτάκι σόδα, που θα καταναλώσει κατά την πτήση ο επιπλέον επιβάτης. Όσο, λοιπόν, υπάρχουν επιβάτες διατεθειμένοι να καλύψουν κενές θέσεις μιας πτήσης πληρώνοντας εισιτήριο υψηλότερο από το οριακό κόστος, η πώληση εισιτηρίων στους επιβάτες αυτούς αποφέρει κέρδη στην αεροπορική εταιρεία.
Όπως δείχνει το παράδειγμα αυτό, τα άτομα και οι επιχειρήσεις μπορούν να λάβουν ορθότερες αποφάσεις όταν σκέφτονται οριακά.
4) Οι άνθρωποι ανταποκρίνονται σε κίνητρα
Επειδή οι άνθρωποι λαμβάνουν αποφάσεις συγκρίνοντας στοιχεία κόστους και οφέλους, η συμπεριφορά τους μπορεί να μεταβληθεί όταν τα στοιχεία αυτά μεταβληθούν. Δηλαδή, οι άνθρωποι ανταποκρίνονται σε κίνητρα.
Παράδειγμα:
Όταν η τιμή ενός μήλου αυξηθεί, οι άνθρωποι θα αποφασίσουν να φάνε περισσότερα ροδάκινα και λιγότερα μήλα, επειδή το κόστος αγοράς ενός μήλου είναι υψηλότερο. Ταυτόχρονα, οι καλλιεργητές μήλων θα αποφασίσουν να απασχολήσουν περισσότερους εργάτες και να μαζέψουν περισσότερα μήλα, επειδή το κέρδος από την πώληση ενός μήλου είναι υψηλότερο.
Ο κεντρικός ρόλος των κινήτρων στον καθορισμό της συμπεριφοράς είναι σημαντικός και για εκείνους που σχεδιάζουν την οικονομική πολιτική της κυβέρνησης. Τα μέτρα της οικονομικής πολιτικής συχνά μεταβάλλουν τα στοιχεία κόστους και οφέλους των ατομικών ενεργειών. Όταν οι υπεύθυνοι για τη χάραξη της οικονομικής πολιτικής δεν κατορθώσουν να προβλέψουν σωστά πώς θα μεταβληθεί η συμπεριφορά των δρώντων, οι αποφάσεις τους θα έχουν συχνά απρόβλεπτα αποτελέσματα.
5) Το εμπόριο μπορεί να βελτιώσει τη θέση όλων
Ίσως φαίνεται ότι όταν δύο χώρες παράγουν σε μεγάλο βαθμό τα ίδια προϊόντα, είναι ανταγωνιστές μεταξύ τους, άρα η μία νικά και η άλλη χάνει πάντα από αυτή τη σχέση.
Αντίθετα όμως από αυτή την πεποίθηση, το ανοικτό εμπόριο μεταξύ δύο χωρών μπορεί να βελτιώσει τη θέση και των δύο, αν εκμεταλλευτεί κάθε μία το συγκριτικό και το απόλυτο πλεονέκτημα της.
Παράδειγμα:
Η Κίνα φαίνεται ότι είναι ανταγωνιστής των ΗΠΑ στην παγκόσμια οικονομία επειδή οι αμερικανικές και οι κινέζικες επιχειρήσεις παράγουν, σε μεγάλο βαθμό, τα ίδια προϊόντα.Ωστόσο, το εμπόριο μεταξύ Ηνωμένων Πολιτειών και Κίνας ωφελεί και τις δύο χώρες γιατί τους επιτρέπει να πραγματοποιούν ανταλλαγές μεταξύ τους και να εκμεταλλεύεται κάθε μία τις ιδιαίτερες ικανότητες της.Για παράδειγμα οι ΗΠΑ μπορούν να εκμεταλλευτούν την τεχνολογία τους και η Κίνα να εκμεταλλευτεί το φτηνό ανθρώπινο δυναμικό και τα τεράστια διαθέσιμα κεφάλαια που έχει.
6) Οι αγορές είναι συνήθως ένας καλός τρόπος οργάνωσης της οικονομικής δραστηριότητας
Σήμερα, όλες οι χώρες που έχουν εγκαταλείψει το κομμουνιστικό σύστημα προσπαθούν να αναπτύξουν την οικονομία τους με βάση την αγορά. Σε μια οικονομία της αγοράς οι επιχειρήσεις αποφασίζουν ποιους εργαζόμενους θα προσλάβουν και τι θα παράγουν ενώ τα νοικοκυριά αποφασίζουν σε ποιες επιχειρήσεις θα εργαστούν και τι θα αγοράσουν με τα εισοδήματα τους. Οι επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά αλληλεπιδρούν μεταξύ τους στην αγορά, όπου οι τιμές και το ατομικό συμφέρον καθοδηγούν τις αποφάσεις τους.
Οι τιμές εκφράζουν τόσο την αξία ενός αγαθού για την κοινωνία όσο και το κόστος που αναλαμβάνει η κοινωνία για την παραγωγή αυτού του αγαθού. Επειδή τα νοικοκυριά και οι επιχειρήσεις εξετάζουν τις τιμές όταν αποφασίζουν τι θα αγοράσουν και τι θα πωλήσουν, ασυναίσθητα λαμβάνουν υπόψη τους το κοινωνικό όφελος και το κοινωνικό κόστος των ενεργειών τους. Έτσι, οι τιμές οδηγούν τα άτομα που λαμβάνουν αποφάσεις σε αποτελέσματα τα οποία, από πολλές πλευρές, μεγιστοποιούν την ευημερία της κοινωνίας ως σύνολο.
Το 1776, ο Adam Smith, στο βιβλίο του Ο Πλούτος των Εθνών (The wealth of nations), διατύπωσε την πιο ξακουστή παρατήρηση στην ιστορία της οικονομικής επιστήμης:
“Τα νοικοκυριά και οι επιχειρήσεις αλληλεπιδρούν μεταξύ στις αγορές σαν να καθοδηγούνται από ένα αόρατο χέρι (invisible hand), που τα οδηγεί στα επιθυμητά αποτελέσματα μέσω των αγορών.”
7) Το κράτος μπορεί να βελτιώσει τα αποτελέσματα που προκύπτουν μέσω των αγορών
Αν και οι αγορές είναι συνήθως ένας καλός τρόπος οργάνωσης της οικονομικής δραστηριότητας, ο κανόνας αυτός έχει ορισμένες σημαντικές εξαιρέσεις. Το κράτος μπορεί να παρεμβαίνει στην οικονομία για να προωθήσει την αποτελεσματικότητα και για να προάγει την ισότητα κι αυτό γιατί το αόρατο χέρι δεν είναι πάντοτε αποτελεσματικό (αποτυχία της αγοράς).
Επειδή λοιπόν η αγορά δεν εξασφαλίζει ότι όλοι θα έχουν επαρκή τροφή, ευπρεπή ρούχα και την απαραίτητη ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, βασικός στόχος της οικονομικής και κοινωνικής πολιτικής, όπως η φορολογία του εισοδήματος, είναι η επίτευξη μιας δικαιότερης κατανομής της οικονομικής ευημερίας.
Αυτό δεν σημαίνει ότι θα το επιτυγχάνει πάντοτε. Ορισμένα μέτρα της οικονομικής πολιτικής αποσκοπούν απλώς στην προαγωγή των συμφερόντων των πολιτικά ισχυρών. Μερικές φορές, τα μέτρα αυτά αποφασίζονται από ηγέτες καλοπροαίρετους, οι οποίοι όμως δεν είναι καλά πληροφορημένοι.
8) Το βιοτικό επίπεδο μιας χώρας εξαρτάται από την ικανότητα της να παράγει αγαθά και υπηρεσίες
Σχεδόν όλες οι διακυμάνσεις του βιοτικού επιπέδου μεταξύ των χωρών οφείλονται σε διαφορές στην παραγωγικότητα (productivity) τους.
Στις χώρες όπου οι εργάτες μπορούν και παράγουν μεγάλη ποσότητα αγαθών και υπηρεσιών ανά μονάδα χρόνου, περισσότεροι άνθρωποι απολαμβάνουν ένα υψηλό βιοτικό επίπεδο, αντίθετα, στις χώρες όπου οι εργάτες είναι λιγότερο παραγωγικοί, οι περισσότεροι άνθρωποι είναι αναγκασμένοι να ζουν με λιγότερα αγαθά και υπηρεσίες.
Η θεμελιώδης αυτή σχέση έχει πολύ σημαντικές συνέπειες γιατί αν η παραγωγικότητα είναι ο κύριος προσδιοριστικός παράγοντας του βιοτικού επιπέδου, οι άλλες ερμηνείες έχουν, εκ των πραγμάτων, δευτερεύουσα σημασία.
Παράδειγμα:
Η άνοδος του βιοτικού επιπέδου των Ελλήνων μπορεί να μην οφείλεται αποκλειστικά στη δράση των εργατικών σωματείων ή στη νομοθεσία για τα κατώτατα ημερομίσθια και μισθούς, αλλά στην αύξηση της παραγωγικότητας τους.
Αυτή η σχέση εξηγεί και το έντονο ενδιαφέρον για το έλλειμμα του κρατικού προϋπολογισμού που έχει αρνητική επίδραση στην παραγωγικότητα. Όταν η κυβέρνηση πρέπει να χρηματοδοτήσει έναν ελλειμματικό προϋπολογισμό, προσφεύγει στις χρηματοπιστωτικές αγορές για δανεισμό, άρα η διαθέσιμη ποσότητα των κεφαλαίων της μειώνεται.
Το έλλειμμα δηλαδή μειώνει τις επενδύσεις τόσο σε ανθρώπινο όσο και σε φυσικό κεφάλαιο. Οι χαμηλότερες επενδύσεις όμως οδηγούν σε χαμηλότερη παραγωγικότητα στο μέλλον και άρα συμπιέζουν την άνοδο του βιοτικού επιπέδου.
9) Οι τιμές αυξάνονται όταν υπάρχει υπερπροσφορά χρήματος
Αυτό είναι αποτέλεσμα του πληθωρισμού. Επειδή το κόστος του υψηλού πληθωρισμού για την κοινωνία είναι πολύμορφο και βαρύ, η συγκράτηση του πληθωρισμού σε χαμηλά επίπεδα είναι ένας από τους στόχους της οικονομικής πολιτικής που εφαρμόζουν όλες οι χώρες του κόσμου.
Παράδειγμα:
Στη Γερμανία, τον Ιανουάριο του 1921, η τιμή μιας ημερήσιας εφημερίδας ήταν 0,30 μάρκα. Μέσα σε δύο μόλις χρόνια, η ίδια εφημερίδα κόστιζε 70.000.000 μάρκα. Ανάλογα αυξήθηκαν και όλες οι άλλες τιμές των αγαθών και υπηρεσιών στην οικονομία. Στην παγκόσμια ιστορία, η περίπτωση αυτή της Γερμανίας είναι ένα από τα πιο εντυπωσιακά παραδείγματα πληθωρισμού.
Στις περισσότερες περιπτώσεις μεγάλου πληθωρισμού, η αιτία είναι πάντοτε η αύξηση στην ποσότητα του χρήματος. Όταν το κράτος κυκλοφορεί μεγάλες ποσότητες χρήματος στην εθνική οικονομία, η αξία του χρήματος μειώνεται.
10) Υπάρχει μια βραχυχρόνια αντίστροφη σχέση μεταξύ πληθωρισμού και ανεργίας
Παρόλο όμως που έχει βρεθεί η αιτία που προκαλεί τον πληθωρισμό, δεν είναι τόσο εύκολο για μία κοινωνία να απαλλάξει την οικονομία από αυτόν.
Ένας λόγος είναι ότι η μείωση του πληθωρισμού προκαλεί, προσωρινά, άνοδο της ανεργίας. Αυτή η αντίστροφη σχέση μεταξύ πληθωρισμού και ανεργίας καλείται καμπύλη Phillips.